თბილისსა და თუშეთს ერთმანეთისგან 10-საათიანი სამანქანო გზა და ადრენალინის უწყვეტი ნაკადი აშორებს. ეს სეზონზე. შემოდგომაზე, ალპური მდელოები პასტელურ გრადაციებს რომ იძენს, მწყემსები ბარში ჩამოდიან, გზა იკეტება და ღრუბლებსა და მიწას შორის გამოკიდებულ თუშეთში ხანგრძლივი ზამთრის ჩამოდგომას ბევრი აღარაფერი უკლია. ადგილობრივი მეცხვარეები ცეცხლთან იზამთრებენ და ასე, ზამთრიდან ზამთრამდე, თაობიდან თაობამდე ბეჯითად ინახავენ თუშური გუდის ყველის საიდუმლოს. 

ალაზანისთავი ‒ გომეწრის ხეობის სათავე ‒ წელიწადის თბილ თვეებშიც მხოლოდ საცალფეხო ბილიკით უკავშირდება თუშეთის ბოლო დასახლებულ სოფელ კოკლათს. ადგილობრივი თუშური გუდის მწარმოებელი, 22 წლის გიორგი აბულიძე იმ იდეის ერთგულებაზე ყვება, რომელმაც 15 კილომეტრის მანძილზე ცხენით უნდა გამოატაროს ალაზნისთავში ამოყვანილი ტრადიციული თუშური გუდა. 

თუშური იალაღები

„იდეა 2014 წელს გაჩნდა. მამაჩემი იმ პერიოდში მეცხვარედ იყო თუშეთში. ადგილობრივი გუდა ‒ დავარგებული ყველის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სახეობაა საქართველოში. თან ამ თვალსაზრისით არც ისე მდიდარი მრავალფეროვნება გვაქვს. მართალია, თუშეთი განთქმულია გუდის ყველით, მაგრამ თანმედროვე სტანდარტებითა და ტრადიციული ტექნოლოგიით დამზადებული ყველის ამ სახეობას ვერსად ნახავდი. ტრადიციულ წარმოებას ხაზს იმიტომ ვუსვამ, რომ ამჟამად გუდის ყველს წესისამებრ ‒ ცხვრის ტყავში, გუდაში გამოყვანით ‒ ფაქტობრივად, ერთეულები აწარმოებენ. დაახლოებით 30 წელია მოსახლეობა მასობრივად გადავიდა ყველის პოლიეთილენში შენახვაზე, რაც ამ პროცესს შედარებით ამარტივებს და იაფს ხდის, თუმცა მიღებულ პროდუქტს არც შემიძლია გუდის ყველი ვუწოდო. გემოვნური თვისებები იქნება, სუნი, თუ სხვა მახასიათებლები, ‒ კავშირი არაფერს აქვს გუდის ყველთან. პრობლემა ისაა, რომ გუდის ყველის ცნება, ფაქტობრივად, გაიგივდა მასობრივად დანერგილ ასეთ წარმოებასთან. მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა არ იცის როგორია ნამდვილი გუდის ყველის სუნი, გემო. ტრადიციულად, გუდაში შენახული ყველი სუნთქავს და მძაფრ გემოს არ იღებს. ის სულ მცირე 60 დღის განმავლობაში გადის დავარგებას. თუ მეტხანს გვიწევს შენახვა, ისევ გუდაში ვტოვებთ. ოღონდ უკვე სხვა მახასიათებლებია შენახვის: გუდა უნდა გადმოაბრუნო, წარმოების სხვადასხვა დეტალია. 

მძიმე შედეგს გვაძლევს ფალსიფიკაციაც. ყველი სხვადასხვა რეგიონიდან ჩამოდის დედაქალაქში და თუშურ გუდად ან ალვანის გუდად საღდება. არაერთ მაღაზიაში შეხვდებით ამ სახელწოდებებით. 

თუშეთში ზღვის დონიდან 3000 მეტრზე, ალპურ და სუბალპურ იალაღებზე, ჩვენს საძოვრებზე გაშვებული ცხვარი სულ სხვაა. მისი რძისგან, თუნდაც არატრადიციული ტექნოლოგიით, დამზადებული ყველი უნიკალური გემოვნური თვისებებითა და სპეციფიკით გამოირჩევა; სულ სხვა სუნისა და გემოს მატარებელია.“ 

გიორგი აბულიძე

საწარმო ცივილიზაციის გარიჟრაჟზე 

„ყველის საწარმოს მშენებლობა 2015 წელს დავიწყეთ. მთავარი დაბრკოლება სამანქანო გზა იყო, რომლითაც თუშეთში მხოლოდ სეზონურად სარგებლობ ‒ მაისის ბოლოდან სექტემბრის ბოლომდე. ჩვენი საწარმო ცივილიზაციიდან 15 კილომეტრითაა დაშორებული. გომეწრის ხეობაში მდებარეობს, ალაზნისთავი ჰქვია. არც სამანქანო გზა გვაქვს, არც ელექტროენერგია და არც ტელეფონის მიღება. ყველი იქიდან ცხენებით მოგვაქვს 15 კილომეტრის მანძილზე. რა თქმა უნდა, ეს ბევრად გვირთულებს წარმოების ხაზს, სამაგიეროდ, შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ ყველს ტრადიციული ტექნოლოგიის მაქსიმალური დაცვით ვასრულებთ. ყველის დამზადებაც მაისის ბოლოდან სექტემბრის შუა რიცხვებამდე ხდება. წელს წარმოების პირველი წელი გვქონდა, დაახლოებით ექვსი ტონა ყველი დავამზადეთ, მაგრამ ჩვენი მიზანია 15 ტონამდე გავზარდოთ ეს მაჩვენებელი. როცა საქმეს აკეთებ და შედეგი თვალსაჩინო ხდება, მოტივაციაც მატულობს. 11 ადამიანია ჩართული წარმოებაში, მათ შორის ვართ მამაჩემი, ჩემი ძმა და მეც. 

პარალელურად, მეორე პროექტზეც ვმუშაობთ: მომავალი წლისთვის ალვანში გუდის ყველის ტრადიციული სასაწყობე შესაფუთ-გადასამუშავებელი საწარმოს აშენება უნდა დავიწყოთ, სადაც ჩვენს ნაწარმოებ პროდუქციას დავასაწყობებთ და ეტაპობრივად მივაწვდით ბაზარს. რეალიზაცია თბილისში ხდება. გარდა ამისა, დაახლოებით 2 ტონა ყველი ექსპორტზე აშშ-ში გავიტანეთ. საკმაოდ  დიდი მოთხოვნაა იქაური ქართველების მხრიდან, მათთვის ეს ნოსტალგიური გემოა. გარდა ამისა, იგივე ტურისტებისთვის საჩვენებლად თუშეთში არ არსებობს ტრადიციული გუდის ყველის საპრეზენტაციო სივრცე. აი, ეს დატვირთვაც ექნება ჩვენს საწარმოს. 

უდიდესი სურვილი გვაქვს, რომ სხვა ფერმერებიც დავაინტერესოთ მსგავსი სტანდარტების ყველის წარმოებით; გვინდა მაგალითი მივცეთ ადგილობრივებს, რომელთაც რთულ პირობებში უწევთ შრომა და მიზერული მოგება აქვთ. როცა ხედავენ, რომ ჩვენც რიგითი თუშები ვართ და ტრადიციულ თუშურ ყველს ვაწარმოებთ, ხვდებიან, რომ ღირს რაღაც გააკეთო, ისევ და ისევ ტრადიციიდან გამოხვიდე და ეს დაგიფასდება. თუ ამ საქმეს ბიზნესად არ აქცევ, გამოდის, რომ სახლიდან თვეობით ხარ გასული და შედეგის მაქსიმუმი ‒ წლიდან წლამდე თავის გატანაა. სოფლის მეურნეობა შემოსავლიანი რომ გახდეს, ადგილობრივ მოსახლეობას სადმე წასვლა და გადაკარგვა, სხვასთან მუშაობა აღარ მოუწევს. დიდ პატივს ვცემ ახალგაზრდებს, რომლებიც აქ ხედავენ პერსპექტივას, ამიტომ იდეა იქნება, რჩევის მიცემა თუ მოტივაციის ამაღლება, ‒ ვცდილობ არაფერი დავიშურო, თუ რამე შემიძლია.“ 

ტურისტული თუშეთი 

„ტურიზმის ფაკულტეტზე ვსწავლობ და 6 წელია ამ სფეროში ვმუშაობ. საქართველოს მაღალმთიან რეგიონებში ‒ თუშეთში, ხევსურეთსა და ყაზბეგში ‒ ტურებს ვუძღვები უცხოელებისთვის. 

ბავშვობიდან ვიცოდი, რა მინდოდა მეკეთებინა. ყოველთვის დიდი ინტერესი მქონდა სოფლის მეურნეობის სფეროს მიმართ. მეცხვარეობა თუშების ტრადიციული და ერთ-ერთი მთავარი საქმიანობაა, შეიძლება ითქვას, გენში გვაქვს მის მიმართ ინტერესი. არც მე აღმოვჩნდი გამონაკლისი. ტურისტული თვალსაზრისით, კახეთის, ალვანის, თუშეთის პერსპექტივა წლიდან წლამდე სულ უფრო თვალსაჩინო ხდება. ჩვენს სტუმრებს დიდი ინტერესი აქვთ ადგილობრივი გასტრონომიის, ყველის, ღვინის მიმართ. მე ბავშვობიდან არ მქონდა მათთან კომუნიკაციის კომპლექსი, ინგლისური ენაც ასე, პრაქტიკით ვისწავლე. ერთი პერიოდი ამერიკელი მოხალისე იყო ჩამოსული თუშეთში, ჩვენს სახლში ცხოვრობდა, შემდეგ მე ვცხოვრობდი მასთან თბილისში და კარგად დავხვეწე საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები. 

ქალაქში განათლების ხარისხი შეიძლება უფრო მაღალია, მაგრამ სოფელში უშუალო შეხება რომ გაქვს მიწასთან თუ საქონელთან, ეს ძალიან გაზრდის, სხვა, არანაკლებ მნიშვნელოვან თვისებებს გიყალიბებს. სოფელი, იქაური გარემო დღემდე ყველაზე დამამშვიდებლად მოქმედებს ჩემზე. 

პატარა ასაკიდანვე მქონდა იმის ინტერესი, რომ დამოუკიდებელი ვყოფილიყავი და ჩემი შემოსავალი მქონოდა. 17 წლიდან მარტო ვცხოვრობ, ჩემებმა იციან, რომ თუ რამეს გადავწყვეტ, კამათს აზრი აღარ აქვს. საქმეში ყველაზე მეტად, ალბათ, ის მეხმარება, რომ თუ რამეს ვაკეთებ, ან ძალიან კარგად უნდა გავაკეთო, ან საერთოდ არ მოვკიდო ხელი. გამოცდილებამ მაჩვენა, რომ არაფერი არაა დაუძლეველი და გადაულახავი, მთავარია, ადამიანი იყოს ცოცხალი.“