„ახალიწანას მუგახვამანქ, ჰეი, მენძელი კარი განჯი,  ღორონთქ გოითანუას, ენა ჯვეში, შხვა ახალი,  ჯგირობუათ სი გეეხარი!“ /მეალილეების სიმღერა/ 

ტრადიციულად ახალი წელი ოჯახურ, კლანურ, დღესასწაულად ითვლება, როგორც ქართულ, ისე მსოფლიო ერების კულტურაში. ამიტომაც მთელი ოჯახი საახალწლოდ ერთად იკრიბება ფუძე სახლში. თუმცა ყველა ერი პირველ იანვარს არ აღნიშნავს ამ დღესასწაულს. 

თითოეული ქართული ოჯახი ერის ისტორიის ნაწილია, ყველას აქვს საკუთარი გასტრონომიული მახასიათებელი რაც განასხვავებს მას სხვისგან, დასამახსოვრებელს და უნიკალურს ხდის ამ ოჯახში არსებულ ტრადიციებს და მნიშვნელოვან თარიღთან ასოცირებულ სხვადასხვა სადღესასწაულო თუ რიტუალურ ქმედებებს. 

რადგან ახალი წელი და შობა კარსაა მომდგარი, რასაკვირველია ასოციაციები ზამთრის ამ სუსხიან ღამეებში მათ უკავშირდება, როცა თბილად შეფუთნული ტკბილი სიზმარივით იხსენებ ყველაზე მნიშვნელოვან წუთებს ახალ წელთან და შობასთან დაკავშირებით. ქაოტურად ამოტივტივდება ხან რიტუალური პროცესი, ხანაც მასთან დაკავშირებული ტექსტი და რასაკვირველია საკვები, რომელიც ყველანაირი რიტუალის შუამავალია უზენაესსა და ადამიანს შორის. თვალწინ ცოცხლდება სუფრა და მისი შემადგენელი ყველა კომპონენტი, სუნიც კი გცემს, ახალი წლის დამახასიათებელი სუნი და ნერწყვის დენა გეწყება, აი, ხელის შეყოფა გინდა შენს ბავშვობაში, ახალი წლის დადგომამდე საცმაცუნოების ჩუმად წაცუნცულება და პირის ჩაკოკლოზინება. 

საახალწლო დღესასწაულებთან დაკავშირებით სხვადასხვა ერების კულტურაში ბევრი ცრურწმენა და წესი იყო გავრცელებული, რომელსაც წინაპრები ცდილობდნენ შეენარჩუნებინათ, რომ მთელი წელი უხვი, ბარაქიანი, ჯანმრთელი და წარმატებული ყოფილიყო. ახალი წლის ღამეს ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ, იდუმალ, სადღესასწაულო და სურვილების შესრულების ღამედ მიიჩნევენ, ამიტომაც ადამიანები ოდითგანვე საგულდაგულოდ ემზადებოდნენ მისთვის. წელიწადის ეს დღეები თითქოსდა სავსეა რაღაცნაირი მინიშნებებით, რიტუალური კომპონენტებით და სამომავლო ოცნებების განხორციელების იმედებით. ამიტომაც ახალი წლის წინა დღეებში მართლმადიდებელი ქრისტიანების კულტურაში ხშირად იწვევდნენ მღვდლებს სახლების საკურთხებლად, რომ მისგან ბოროტი სულები განდევნილიყვნენ და მთელი მომავალი წელი კარგი ყოფილიყო ამ სახლში მცხოვრებთათვის. 

წინასაახალწლოდ ყველა იხდიდა ვალს შეძლებისდაგვარად, ეს 31 დეკემბრამდე უნდა მომხდარიყო, რომ მერე მთელი მომავალი წელი ვალების გარეშე ყოფილიყო. 

აუცილებლად უნდა შერიგებოდა იმას, ვისთანაც უბრად იყო, თუ თვითონ არა ამაში ხელს ნათესავები, მეზობლები და მეგობრები უწყობდნენ. 

დიასახლისები საახალწლოდ ყველაფერს აკრიალებდნენ, ფანჯრები კარები. აგდებდნენ ძველ გაბზარულ ჭურჭელს, გაცვეთილ ნივთებს, იმ ნივთებსაც, რომელთანაც გასული წლის არასასიამოვნო მოვლენა იყო დაკავშირებული. 

თუ 31 დეკემბერს სიზმარს ნახავდნენ აუცილებლად იმახსოვრებდნენ, რადგან ეს მთელი წლის წინასწარმეტყველებად მიაჩნდათ. 

საახალწლოდ ყოველთვის ყიდულობდნენ ახალ ტანსაცმელს და იცვამდნენ ახალი წლის ღამეს, რომ სიახლე და სიხარული დაბედებოდათ. 

საახალწლო მაგიდაზე მუდმივად იდო, ხორბალი ან ბრინჯი, ბროწეული, თაფლი, ნიგოზი ან თხილი, ანუ ის საკვები რაც სიუხვესთან და ბარაქასთან ასოცირდება. 

საახალწლო სუფრა უნდა ყოფილიყო უხვი და მხიარული, რომ მთელი წელი მხიარულება და სიუხვე დაბედებოდათ. 

თორმეტ საათზე ყველა სვამდა ღვინოს ან შამპანურს, ერთმანეთს მხოლოდ საუკეთესოს უსურვებდნენ, მაგრამ სანამ სხვას უსურვებდნენ თავისთვის აუცილებლად ჩაუთქვამდნენ, რომ მომავალ წელს ეს ყველაფერი ასრულებოდათ. 

მთავარი ის არის, რომ საუკუნეობით არ იცვლება შობა ახალ წელთან შეხვედრის სიხარული, თანაზიარობა, რომ ახალს-ახალი და სასიამოვნო უნდა მოჰყვეს. მსოფლიოს ყველა ერში ეს საერთო ჩვეულებაა, მაგრამ განსხვავება და განსაკუთრებულობა ამ ერის ტრადიციულ მიდგომაში, რიტუალებში და მენიუშია, რომელიც ამა თუ იმ რეგიონის გეოგრაფიიდან, ისტორიიდან და ადათიდან გამომდინარეა მნიშვნელოვანი და განსაკუთრებული. 

ერთ-ერთი მთავარი ატრიბუტი ხომ ნაძვის ხეა, რომელიც კვასკვასა ფერის სათამაშოებით ირთვება, თანამედროვე დიზაინი კი განუსაზღვრელ შესაძლებლობებს იძლევა. ნაძვის ხის სიმბოლური დატვირთვა უძველესია კაცობრიობისათვის, რადგანაც მარადმწვანე ხე, სიუხვეს, ჯანმრთელობას, ბუნებასა და უზენაესის ძალასთან სიახლოვეს, მუდმივ განახლებასა და ენერგიას განასახიერებს. 

ჩემი საბჭოთა ბავშვობის საახლწლო ცხოვრებაც ალბათ ბევრისას გავს, რომელიც ნაძვის ხესთან, ბრჭყვიალა სათამაშოებთან და ტკბილეულთან ასოცირდება. ბებიაჩემს მეგობარი ჰყავდა ლენინგრადში, რომელიც საახალწლოდ კანფეტებს, შოკოლადებს და ნაძვის ხის სათამაშოებს გვიგზავნიდა, ასე, რომ საუკეთესოდ მორთული ნაძვის ხე გვქონდა, განსაკუთრებით თოვლის ფიფქებით დახუნძლული რუსული „ტერემოკი“ მახსოვს და უფაქიზესი თეთრწერტილებიანი კვასკვასა წითელი ბურთები, ნაძვის ხის თავზე წამოსაცმელი წითელი ვარსკვლავი და სხვადასხვა ფერის შუშის „პეჩენიები“. 

დედა მთელი თვით ადრე იწყებდა მზადებას, აგროვებდა შოკოლადებს, ჩურჩხელებს, ყიდულობდა ინგრედიენტებს და შემდეგ იწყებოდა სამზადისი, ბებია სახაჭაპურე ყველს აგროვებდა ნელ-ნელა, ინდაურს კი თითით ატენიდა სიმინდს, რომელიც უკვე ცალკე იყო დამწყვდეული, რომ „გამოსუფთავებულიყო“ წიდებისგან და კარგად მოეკიდებინა ქონი, არასდროს არ იკვლებოდა ახალი ინდაური სასაცივედ, ყოველთვის წელიწადგამონაცვალს კლავდნენ, რომ ცხიმიანი ყოფილიყო. ჰოდა იჯდა ეს საცოდავი ინდაური, რომელსაც ჩვენ ხუმრობით „ტვინგინეს“ ვეძახდით, რაც მეგრულად უტვინოს, გამოთაყვანებულს ნიშნავს, ცალკე „ჯარგვალში“ და ყლაპავდა ათასობით სიმინდის მარცვალს, ელოდა სიკვდილს, რომ ჩვენი პირის პატივი დაეკმაყოფილებინა. მერე კი, როცა დედა სასაცივედ უკვე შემწვარს აქნიდა მის ზურგის ფხას ვაკვირდებოდით, თუ ფხა ქათქათა თეთრი იყო წელიწადი კარგი იქნებოდა ყველანაირი თვალსაზრისით, თუ ბევრი ლაქა ქონდა, ითვლებოდა, რომ იქნებოდა უსიამოვნებები. ასეთი ტრადიცია ბევრ ერს აქვს… 

საცივი ‒ ქართული სამზარეულოს რიტუალური კერძია, ქართველმა იცის, რომ მოხარშული ნიგოზი კანცეროგენებს გამოყოფს, მაგრამ ახალი წელი საცივისა და განსაკუთრებულად ინდაურის საცივის გარეშე წარმოუდგენელია, არავინ იცის რატომ, მაგრამ ეს ასეა, საცივის ორგვარი ვარიანტია, მეგრული და გურული, მეგრული იმით განსხვავდება რომ არ ადუღებენ, ასე რომ უფრო დიდხანსაც ვარგისიანია და ნაკლებად მავნე. 

საცივის გარდა ხაჭაპურიც ხომ რიტუალური სადღესასწაულო კერძია, თუმცა ეს დღეს უკვე ხელს არ უშლის იმას, რომ ქელეხებზე გამოჩნდეს, რაც ადრე ასე არ იყო. მისი გამოჩენა ქელეხის სუფრაზე დღესასწაულთან ასოცირდებოდა და მიცვალებულის შეურაცხყოფად ითვლებოდა, მაგრამ დღეს ყველაფერი იცვლება და ამ საკითხისადმი დამოკიდებულებაც. რაც შეეხება ხაჭაპურს ღამის თორმეტი საათისთვის მოდიოდა ცხელ-ცხელი, როგორც კი მამაჩემის ნაჩუქარი გუგულიანი საათი თორმეტჯერ დაიძახებდა, ტელევიზორში მრავალჟამიერი აგუგუნდებოდა, იხსნებოდა საბჭოთა შამპანური და იწყებოდა დალოცვა. ბაბუა თორმეტი საათისთვის ჯიბეში ხელბჩაწყობილი თუ გამოვიდოდა თვისი ოთახიდან ვიცოდი, რომ იარაღი ჰქონდა და საახალწლოდ გაისვრიდა, ეს იყო ყველაზე პიკური მომენტი ჩემი საახალწლო ცხოვრებიდან. 

დედა თხილის გოზინაყსაც ამზადებდა, ასევე რუსულ პეროგს, ცომის ნაწნავისაგან, რომელსაც შიგნით ჯემის გულსართი ჰქონდა, ბებიას საფირმო ჩაროზი კი ფახლავა იყო, ხოლო საშობაოდ აუცილებლად „ცნარამ ჭვიშტარი“ -ჭვიშტარი ღორის მუცლის ქონით, დამატებით იკვლებოდა ქათამი, გოჭი, ასევე აუცილებლად კეთდებოდა სალათი ვინეგრეტი, მახსოვს ბოლოკის სალათი საქონლის ხორცით, საქონლის ხორცი იხარშება, შემდეგ იჭრება ასანთის ღეროებივით, ასე იჭრება ბოლოკიც, ემატება მარილი, შავი პილპილი, მაიონეზი და სულ ეს არის. 

მეგრელი ოდითგანვე ცდილობდა დაეცვა ტრადიციები და „კნოხიშ“ (წინაპრების) წესები. ამას განსაკუთრებით ახლ წელთან და შობასთან -ქირსე-კალანდასთან დაკავშირებით მკაცრად იცავდნენ.

„კუჩხა -კალანდა“ ძველით ახალი წლის აღნიშვნაა, კალანდა რომაულიდან მოდის და თვის დასაწყისს ნიშნავს. „კუჩხა“ -ფეხობა, ბედობა, მეკვლეობას ნიშნავს. გურიასა და სამეგრელოში კალანდა არის ძველი სტილით ახალი წლის პირველი დღე. 13 იანვარს, შუაღამის შემდეგ, მეგრელის ოჯახში პირველი შემოსული „ადამიანი მაკუჩხური“ იყო. მასზე იყო „დამოკიდებული“ ოჯახის ბარაქა, სიუხვე და წარმატებები, ამიტომ ოჯახი ირჩევდა ვინ უნდა შემოსულიყო. ზოგჯერ ეს შეიძლებოდა ახლობელი ყოფილიყო, ვისაც „ჯგირკუჩხი“ (კარგი ფეხი) ჰქონდა, მაგრამ უფრო ხშირად სხვა ტიპის რიტუალი სრულდებოდა, რომელსაც ბევრი ოჯახი სამეგრელოში დღესაც იცავს. 

ახალი წლის დადგომისთანავე მოდიოდნენ მომღერლები, „გმაბირეფი“, რომელთაც „მეალილეებს“ ეძახდნენ, ოჯახს განსაკუთრებული საჩუქრები ჰქონდა „მეალილეებისთვის,“ ეს შეიძლებოდა ყოფილიყო, ჩირეული, თხილეული, ხორცეული თუ ცომეული. 

განსაკუთრებული დატვირთვა სამეგრელოში 15 იანვრის დილას ჰქონდა, ანუ ახალი წლის მეორე დილას, მას „სანწალე კუჩხას“ ეძახდნენ. „სანწალე“ ძალიან მწარეს, ძალიან მძიმე და მნიშვნელოვანი დღის აღმნიშვნელი სახელია. „კუჩხა“ ერთგვარი რიტუალია, რომელსაც ატარებენ გამთენიისას. „სანწალე კუჩხასთვის“ ოჯახში სპეციალურად ირჩევდნენ „მაკუჩხურს,“ ის აუცილებლად ოჯახის უფროსი მამაკაცი უნდა ყოფილიყო, რომელიც ხშირად მის „მოჩხვიჩხვესთან,“ ანუ გვარის გამგრძელებელ ყრმასთან ერთად, „ღიუღაუზე“ -ალიონზე „მაკუჩხურად“ შემოდიოდა ოჯახში. „მაკუჩხური“ ადამიანი საახალწლოდ ურიგდებოდა ყველას თუ ვინმესგან ნაწყენი იყო. 

მაკუჩხურებისთვის ოჯახის უფროსი ქალის მიერ წინაწარ სპეციალური ხონჩა მზადდებოდა, რამდენჯერაც ის რამეს დაამატებდა ხონჩას იმდენჯერ „მაკუჩხური“ ეტყოდა -„სქან ნახელე ვამობლასუდას“ (არ მომშლოდეს შენი ნახელავი), თვთონ კი „გვიგვილი“ ან როგორც ზოგან უწოდებენ „ქუჩუჩი“ (ჩიჩილაკი), სუროს ფოთლები, თხილის და თხმელას ტოტები მოჰქონდა და ალაგებდა ხონჩაზე. აქვე აუცილებლად იდო ჯამით ღერღილი -სიუხვის სიმბოლო, ყველანაირი ტკბილეული -სიტკბოს სიმბოლო, წყლით სავსე ჭურჭელი და დოქით ღვინო -სიწმინდისა და სიძლიერის სიმბოლო, ბროწეული -სიჯანსაღის, სისავსის, ბედნერების, სიმრავლის სიმბოლო, კვერცხი -ნაყოფიერებისა და მარადიული სიცოცხლის სიმბოლო. „მაკუჩხური“ ღიუღაუზე ანუ ალიონზე დგებოდა და ოჯახს „უკუჩხებდა.“ კუჩხაზე მთელი გვარი „ჯინჯ ყუდეში“ (ძირ მამა-პაპისეულ სახლში) იყრიდა თავს, რომ მაკუჩხურის მადლი მასაც რგებოდა. “მაკუჩხური” თავისი უკვე გამზადებული ხონჩით ელ-მოლს (კარმიდამოს) სამჯერ შემოუვლიდა, ყველგან შეივლიდა და მიმოაბნევდა ღერღილს. ადრე ღერღილის ნაცვლად ღომის ღომი იყო, რადგან ღომი მეგრელისთვის რიტუალური კერძია. ამის შემდეგ „მაკუჩხური“ სამჯერ დააკაკუნებდა კარებზე, სახლიდან გამოსძახებდნენ: 

-ნამ რექ (რომელი ხარ) 

-ახალ წანა ვორექ (ახალი წელი ვარ) 

-მუ მოიღუ (რა მოგაქვს) 

-ჯგირობუა, გახარება, ჸოროფა, აშინება დო აფშხირება, სიგემვანე დო ჭყოლოფუა. (სიკარგე, სიყვარული, აღმასვლა და გამრავლება, სიტკბოება და სიმდიდრე) 

კარის გაღების შემდეგ, სახლში შემოყრიდა ტკბილეულს, ღერღილს მიმოაბნევდა, „ქუჩუჩს“ და მარადმწვანე ტოტს ყველაფერს შეახებდა თან ილოცებოდა. 

„სანწალე კუჩას“ „მაკუჩხური“ არავის სახლში არ მიდიოდა, რომ ეს სიუხვე და მადლი მის ოჯახში დარჩენილიყო. წესით ყველა ადამიანი თავს იკავებდა, ყოველ შემთხვევაში ალიონზე, „სანწალე კუჩხა“ დღეს პირველი არ შესულიყო ვინმეს ოჯახში -არ მინდა „მაკუჩხური“ ვიყოო, რადგან სამეგრელოში უბედურების დროს თქმა იცოდნენ -„მიქ აკუჩხუუ ჩქიმ ცოდა თე წანას.“ (ვინ უფეხა ამ წელს) 

„სანწალე კუჩხას“ სუფრა ძალიან რიტუალური იყო, ეს არ იყო არც წვეულება და არც ღრეობა, ეს იყო, მსუყე, ბარაქიანი, უხვი, მშვიდი, ლოცვის და ხვეწნის, სიყვარულის რიტუალი. მთავარი ფიგურანტი როგორც გურიაში, ასევე სამეგრელოში ღორი, დაკოდილი მამალი, „ყვარილი“ იყო. „ყვარილს“ და ღორს დიდი ხნით ადრე საგანგებოდ ასუქებდნენ რასაკვირველია, სიმინდით და ყველის შრატით. ღვინოც ზედაშე იყო, რადგან „სანწალე კუჩხასთვის“ ცალკე ინახებოდა. თუ გურიაში ბასილას აცხობდნენ, სამეგრელოში მუხუდოგარეული ან ღორის მუცლის ქონიანი „ცნარიანი“ ჭვიშტარი ცხვებოდა და მაწვნით იზილებოდა, ზემოდანაც ეყრებოდა ჭყინტი ყველი. ხაჭაპურიც განსაკუთრებული უნდა ყოფილიყო, რასაკვირველია მორთული, ოღონდ თუ შიგნით ჭყინტი ყველით იყო სავსე, ზემოდან სულუგუნის ფენებით და კვერცხით იფარებოდა. კეთდებოდა ფელამუში ნიგვზით, და რასაკვირველია ღომი და ელარჯი. ელარჯს, როგორც დესერტს, ხშირად კამეჩის მაწონზე მოსხმული თაფლით მიირთმევდნენ, მაგრამ ჩემს მეხსიერებას განსაკუთრებით შემორჩა ჩემი შვილების ძირ სახლში, ქარდავებთან, გოჭის შეწვის ტექნოლოგია, ეს მათი ოჯახის საფირმო კერძი იყო. 

პირველი და აუცილებელი რასაკვირველია თვითონ პროდუქტი იყო, ანუ გოჭი როგორც ოჯახის უფროსი იტყოდა „შინთალი“ ანუ გრძელტანიანი. მეორე აუცილებლობა კი „ჯამანგარი“ ანუ კარგი ხარისხის შეშა, წიფელა, რცხილა და არამც და არამც თხმელა. მესამე აუცილებელი და მთავარი კომპონენტი მწვანე აჯიკა და ტყემლის კარგი სოუსი. 

გულ-ღვიძლი და მთელი შიგნეულობა კარგად რომ გაირეცხებოდა უნდა შენელებულიყო აჯიკით, ოღონდ „მწვანე“ აჯიკით, ამას ემატებოდა ძალიან წვრილად დაჭრილი ოხრახუში, და ჭყინტი ყველი. ამის შემდეგ გოჭს შიგნიდან ესმებოდა მწვანე აჯიკა და იტენებოდა შენელებული კუჭმაჭით, ამოკერვის შემდეგ გამზადებულ გოჭს ააცვამდნენ დიდი ხის წკირზე, რომელიც მანდარინების ჩეროში ჩაფლულ მეგრულ ჯარგვალში რამდენიმე ზომის იყო, ჯარგვალი საერთოდ სხვა თემაა, ამ ოჯახის გასტრონომიაში. 

გიზგიზა ცეცხლი რომ ალს მოიგდებდა, ნაღვერდალი გოჭის მთელს პერიმეტრზე თანაბრად ნაწილდებოდა და იწყებოდა გოჭის ტრიალი, რაც დიდ ძალისხმევას მოითხოვდა. დანის წვერითაც მოწმდებოდა პროდუქტის მზაობა და როცა შეატყობდნენ, რომ თითქმის მზად იყო, გოჭს სხვა პროცედურა ეწყებოდა… ტყემლის წვენში, იხსნებოდა მწვანე აჯიკა, ემატებოდა ცოტა ძმარი და მარილი, ეს სოუსი დანის წვერით მთელ ტანზე დაცეხვილი გოჭისთვის უნდა წაგესვა. ამის შემდეგ იწყებოდა რაც იწყებოდა, წკირი ისე სწრაფად უნდა გეტრიალებინა, ისე სწრფად, რომ ცხიმი ერთი წვეთიც კი არ დაცემულიყო მიწაზე, რადგან სწორედ ამ ცხიმსა და სოუსში იყო მთავარი „ფიშკა“. ცხიმი და სოუსი რომ შეაშრებოდა მეორეჯერაც წაუსვამდნენ, და აი კანი ტკაცუნს რომ დაიწყებდა ეს „ტანამო რკვანილი“ მთელი ტანით შენელებული გოჭიც მიეყუდებოდა შესაგრილებლად ჯარგვალის კედელს. ამის ყურება ერთი სიამოვნება იყო და ასევე დიდი ტანჯვაც, რადგნ მთელი სენსორული ორგანოები კანკალს იწყებდნენ ისე, რომ ყურებიდან და პირიდან ნერწყვი გდიოდა, მანამ სანამ ჯარგვალის კედელზე მიყუდებულ არომატიან გადარდალებულ გოჭს ყურებს მაინც აახევდი ან კუდს მოგლიჯავდი და დაიცხრობდი კულინარიულ სურვილებს. 

შემდეგი ეტაპი გოჭის დაჭრა ანუ მეგრულად „ნწყმა“ იყო, პირველი ამოკერილი მუცელი იხსნებოდა, მთელი კუჭმაჭი თავისი დიდებულებით ცალკე ლანგარზე იდებოდა, ხორცის ნაჭრები კი ცალკე ლანგარზე ლაგდებოდა. დანაწევრების დროს ლანგარზე დარჩენილი ნარჩენები და წვენი, როგორც სოუსი ისე გამოდიოდა, ან შეიძლებოდა ტყემლის წვენს ან პომიდვრის საწებელს დამატებოდა, ასეთი რამ შემდეგ ვენაში ვნახე, ერთ ერთ ჰოირიგეში და რომ მივხვდი რაც იყო, ძალიან გაუკვირდა ჰოირიგეს მეპატრონეს. 

ასეთი იყო გოჭი ქარდულად. ამის არდაგემოვნება და არშეყვარება არაფრით იქნებოდა, რაოდენ კანიბალურიც არ უნდა იყოს. მთელი გოჭი გაჟღენთილი იყო აჯიკის, ცხიმის, კვამლის არომატით, მთელს უბანში მისი სუნი ტრიალებდა და ბევრის ცხვირის ნესტოს აღიზინებდა, თუმცა ქარდავების კარი ყველასთვის ღია იყო, არამარტო ასეთ დღესასწაულებზე. კუჭმაჭს რასაკვირველია პირველს მიირთმევდნენ ცხელ ღომთან ერთად, მაგრამ ტკაცუნა კანის დაგემოვნება კულინარიული განცხრომა იყო, მუქი აგურისფერი კრატუნა კანი პირში დნებოდა და მთელი არომატების თაიგული პირდაპირ ჟრუანტელის მომგვრელი იყო, რამდენჯერ მიფიქრია, რატომ სჭირდება ამას ან ღომი ან საწებელი ‒ მეთქი. მეორე დღესაც არანაკლები იყო გაცხელებული ხორცი გაფიცხინებულ ღომთან, რასაკვირველია ისეთი არა, როგორიც ჯარგვალიდან პირველ გამოსვლაზე. 

ასეთი განსაკუთრებული გასტრონომიული შედევრი ბევრ ოჯახს ქონდა სამეგრელოში და მას მთავარ კომპონენტად სწორედ კუჩხა-კალანდას დროს მიიჩნევდნენ, რადგან ეს ოჯახური რიტუალის ნაწილად ითვლებოდა. 

რამდენი ქვეყანაცაა იმდენი ტრადიცია და წეს ჩვეულებაა, მაგრამ საერთო ის არის რომ ადამიანები ამ დღეს ცდილობენ, რომ იყვნენ მშვიდები, მხიარულები, კეთილები და მოსიყვარულეები. 

ეს არის ის დღესასწაული როცა ჩვენ წარმატებებს, იღბალს, გამართლებას ვუხმობთ და ვეპატიჟებით, ხოლო ყველაფერ ცუდს და წამგებიანს ვაძევებთ ჩვენი ცხოვრებიდან, სწორედ ამაშია მისი იდუმალება და სინამდვილე.